Περί κρίσης...

Μία παρέμβαση στην ενδιαφέρουσα κουβέντα του http://dimitrisdoctor2.blogspot.com/

Καλησπέρα. Dr με εκπλήσσεις με την στροφή σου από Μάνο σε Ανταρσύα J. Αυτό όμως δείχνει άνθρωπο με οξύνοια και κρίση. Όχι για την στροφή καθαυτή αλλά για την ικανότητα σου να μπορείς να κρίνεις ανεπηρέαστα την κάθε κατάσταση χωρίς να είσαι προσκολλημένος σε ιδεολογίες-ιδεοληψίες. Να καταθέσω λοιπόν και εγώ την άποψή μου. Πριν αρχίσω όμως θα κάνω μία παρατήρηση. Δυστυχώς (ή ευτυχώς) στα προβλήματα της οικονομίας έχουν το λόγο όλοι σε αντίθεση με ένα άλλο πρόβλημα π.χ. διαρροή ραδιενέργειας που εκεί καταφεύγουμε σε ειδικούς. Σαφώς και δεν είναι κακό να λέει ο καθένας το κοντό και το μακρύ αλλά καλό είναι να παραθέτει κάποια στοιχεία, δεδομένα, μελέτες. Διαφορετικά η συζήτηση καταντάει καφενείο.

Νομίζω η αλήθεια για την κρίση βρίσκεται κάπου στη μέση.

1.Σαφώς και όλο το χρέος δεν είναι επαχθές, σαφώς και η Ελλάδα φέρει ευθύνη και μεγάλη. Οι ελληνικές κυβερνήσεις από το ’80 και μετά είναι δημοκρατικά εκλεγμένες οπότε δεν μπορούν να επικαλούνται περί επαχθούς χρέους, τουλάχιστον για το μεγαλύτερο κομμάτι του. Ας μην ξεχνάμε το παραληρηματικό «Τσοβόλα δώστα όλα» ή την λαοθάλασσα που πανηγύριζε για την ανάθεση των Ολυμπιακών!!! Ωστόσο μπορεί να το επικαλεστούμε για συμβάσεις για εξοπλιστικά όπου εμπλέκονται off-shore κλπ, καθώς και για τα διάφορα swaps χρέους του Σημίτη και του «θαμώνα του Μπαϊρακτάρη», λόγω αδιαφάνειας. Οπότε τα περί επαχθούς χρέους θα μπορούσαν θεωρητικά να συμβάλουν σε μία ελάφρυνση αλλά σχετικά μικρή.

2. «Το πρόβλημα είναι στο μεγάλο κράτος». Από πού προκύπτει αυτό? Οι συν-bloggers που τα γράφουν αυτά που στηρίζονται? Μπορούν να καταθέσουν κάποια στοιχεία? Για παράδειγμα τι ποσοστό του Α.Ε.Π. πάει στους μισθούς των δημοσίων υπαλλήλων. Σε σχέση με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο που είμαστε? ΄΄Η Ή πόσοι Δ.Υ. αναλογούν στον κάθε έλληνα κάτοικο? Ποια είναι η αναλογία στην υπόλοιπη Ευρώπη? Εδώ ο φίλος αυτός παραθέτει κάποια στοιχεία του ΟΟΣΑ με ΠΗΓΕΣ http://ypalilika.blogspot.com/2010/11/blog-post_24.html. Δεν φαίνεται η Ελλάδα τα τελευταία χρόνια να έχει υπερβολικές δαπάνες, αλλά σίγουρα είναι εμφανές ότι τα στα φορολογικά έσοδα είμαστε στον πάτο. Και αν λάβει κανείς υπόψη ότι πάνω του 70% των φορολογικών εσόδων προέρχεται από έμμεσους φόρους (ΦΠΑ, τέλη, φόροι βανζίνης τσιγάρων, ποτών κλπ, δασμούς ΙΧ) μπορεί να καταλάβει ότι το φορολοφικό και φοροεισπρακτικό σύστημα νοσεί. Αυτό σαφώς και δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν σπατάλες όπως π.χ. εξοπλιστικά, μίζες κλπ. Αλλά αυτό από μόνο του δεν μπορεί να δικαιολογήσει την κατάσταση. Επίσης αυτό δεν σημαίνει ότι ο δημόσιος τομέας δεν έχει παθογένειες ή ότι δεν είναι αντιπαραγωγικός. Και έχει και είναι. Αλλά το πρόβλημα δεν είναι τόσο στον αριθμό των απασχολούμενων και στο κόστος αυτών αλλά στην κατανομή του προσωπικού, στην έλλειψη εκπαίδευσης κλπ προβλήματα που γέννησε και εξέθρεψε το πελατειακό κράτος του κ.κ. Παγκάλου (μαζί τα φάγαμε). Ας μην παπαγαλίζουμε τα παπαγαλάκια των ΜΜΕ περί μεγάλου κράτους. Ο τραγέλαφος εδώ είναι τελικά το ποιοι ομιλούν για μεγάλο κράτος. Τα κρατικοδίαιτα ΜΜΕ (κρατικές διαφημίσεις και δημόσια έργα) ή ο παρασιτικός σε μεγάλο μέρος του ελληνικός ιδιωτικός τομέας (επιδοτήσεις, συμβάσεις με το δημόσιο κλπ). Σε κάθε περίπτωση σε περίοδο ύφεσης η περαιτέρω συμπίεση των εισοδημάτων και οι περικοπές θέσεων εργασίας βουλιάζουν περισσότερο την οικονομία. Τρανή απόδειξη ο ένας χρόνος μνημονίου. Βέβαια αυτό το χρόνο οι δανειστές πήραν πίσω τα χρήματά τους και τους τόκους.

3. Έχουμε αφήσει τελείως στην άκρη το ρόλο των κερδοσκόπων και των «αγορών». Το πρόβλημα υπήρχε αλλά η διεθνής κερδοσκοπία μαζί με την ελληνική φαυλότητα και ανοησία (Τιτανικός που βουλιάζει) έφεραν την κατάσταση στο χείλος του γκρεμού. Πως οι αλάνθαστες αγορές μας δάνειζαν με 105% χρέος /ΑΕΠ το 2008 με 3% επιτόκιο και με 110% χρέος /ΑΕΠ τα επιτόκια πήγαν στο 20%, ένα χρόνο μετά. Το 1994 μετά την καταστροφική διακυβέρνηση Μητσοτάκη το χρέος ήταν επίσης υπέρογκο, αλλά αυτό δεν εμπόδισε τον Σημίτη να βγει να δανειστεί. Βέβαια τότε δεν υπήρχαν τα CDS ή με άλλα λόγια να αγοράζει κάποιος ασφάλεια πυρός για το σπίτι του γείτονα. Η διεθνής κερδοσκοπία και οι αχαλίνωτες αγορές εξώθησαν την –ήδη κακή κατάσταση- στα άκρα. Συμφέρει κάποιους να πτωχεύσει η Ελλάδα. Συμφέρει κάποιους να πέσει το Ευρώ. Διακυβεύονται πολλά δισεκατομμύρια δολάρια.

4. Είναι η πτώχευση η συντέλεια του κόσμου? Σαφώς και όχι. Παρά τις παγκάλιες απειλές για τανκς στους δρόμους ή αυτά που διάβασα εδώ για 20 εκατομμύρια νεκρούς ρώσους κλπ. οι εθνικές πτωχεύσεις ή καλύτερα αθετήσεις πληρωμών (γιατί τα κράτη δεν είναι εταιρίες) ούτε ασυνήθιστες είναι, ούτε καταστροφικές. Ή τουλάχιστον δεν είναι πιο καταστροφικές για το λαό από την παρατεταμένη λιτότητα και ύφεση. Και επειδή έγραψα ότι πρέπει να μιλάμε για στοιχεία παραθέτω δύο επιστημονικά άρθρα. Το πρώτο είναι δύο οικονομολόγων του ΔΝΤ (http://www.imf.org/external/pubs/ft/wp/2008/wp08238.pdf) που ουσιαστικά συμπεραίνουν ότι το κόστος μιας εθνικής αθέτησης πληρωμών (cost of sovereign default) είναι μεν γενικά σημαντικό αλλά σύντομα έρχεται η ανάκαμψη ("the economic costs are generally significant but short-lived").

Τι κοινό έχουν η Ελλάδα, η Ρουμανία, η Ρωσία, η Ισλανδία, το Ντουμπάι, η Τουρκία, το Μεξικό, η Κορέα, η Ταϋλάνδη κ.α? Έχουν όλες πτωχεύσει. Ήρθε η συντέλεια του κόσμου? Μάλλον όχι. Ρίξτε μια ματιά στο άρθρο των Rogoff και Reinhart που μελετάνε οκτώ αιώνες εθνικών πτωχεύσεων (http://www.nber.org/~wbuiter/cr1.pdf). Η αθέτηση πληρωμών και μία ακολουθούμενη αναδιάρθρωση χρεών μπορεί να βάλει την οικονομία σε τροχιά ανάπτυξης, αφού θα ελαφρύνει μερικώς από το βάρος των χρεών και αν βεβαίως υπάρχει αναπτυξιακό σχέδιο. Τα επιτόκια δεν είναι μνησίκακα. Δεν σημαίνει ότι επειδή η Ελλάδα πτώχευσε το 2011 δεν θα ξαναδανειστεί ποτέ με χαμηλά επιτόκια. Ο δανειστής κάθε στιγμή κρίνει τις προοπτικές της οικονομίας. Αν πτωχεύσει σήμερα είναι σχεδόν απίθανο να ξαναπτωχεύσει σε 10 χρόνια. Οπότε γιατί να μην δανείσεις?

5. Η επιθετική και μονομερής στάση πληρωμών και η ταυτόχρονη έξοδος από ευρώ και ΕΕ δεν νομίζω ότι είναι η καλύτερη λύση. Μην ξεχνάμε μιλάμε για την Ελλάδα. Η οποία δεν παράγει πετρέλαιο και η οποία έχει μεγάλη εξάρτηση από τις εισαγωγές προϊόντων. Όταν το 70% των σιτηρών εισάγονται που θα βρεθεί συνάλλαγμα να θρέψει τον πληθυσμό της, έστω τον πρώτο καιρό μετά την αναμπουμπούλα. Πώς θα επανακινήσει την οικονομία χωρίς πετρέλαιο ή με πανάκριβο πετρέλαιο? Εξάλλου δραχμή είχαμε για δεκαετίες τι κερδίσαμε? Σαφώς το σκληρό ευρώ είναι πρόβλημα για τις χώρες του Νότου, αλλά η άτακτη αποχώρηση από το ευρώ θα φέρει μεγαλύτερα προβλήματα από αυτά που θα λύσει. Θα ήταν καλύτερα να μην είχαμε μπει καθόλου? Ίσως. Αλλά αυτό είναι άλλο θέμα. Τώρα έχουμε εγκλωβιστεί και θα πρέπει να βρούμε λύση με αυτό το δεδομένο.

Συμπέρασμα:

Τι προτείνω? Νομίζω αν δεν μπορεί να βρεθεί μία ευρωπαϊκή λύση στη λογική Βαρουφακή (www.protagon.gr) (τύπος ευρωομολόγου, επανακεφαλαιοποίηση ελληνικών και ευρωπαϊκών τραπεζών, αναπτυξιακή χρηματοδότηση τύπου «σχεδίου Μάρσαλ») η αναδιάρθρωση είναι μία κάποια λύση. Τεχνικά μπορεί να συμβεί με πολλούς τρόπους (δείτε για παράδειγμα τα Brady bonds). Με κούρεμα της ονομαστικής αξίας (par value), με επιμήκυνση αλλά με μηδενικό επιτόκιο κλπ. Σε κάθε περίπτωση η αναδιάρθρωση θα έχει σκοπό να ελαφρύνει τη χώρα από το βάρος του χρέους (debt burden) και όχι τις αλχημείες που σκαρφίζονται τώρα για να πληρώνει ο ελληνικός λαός τόκους στο διηνεκές. Η ελληνική οικονομία χρειάζεται ένα Fresh Start και αυτό δεν μπορεί να γίνει με 150% δημόσιο χρέος ως προς το Α.Ε.Π.

Επίσης για να υπάρξει λύση μακροπρόθεσμη θα πρέπει σε ευρωπαϊκό επίπεδο να μπουν χαλινάρια στις «αγορές», στους οίκους αξιολόγησης, στα χρηματοοικονομικά εργαλεία τύπου CDS, short selling, T+3 ή +10 κ.ο.κ.

Και φυσικά να δημιουργηθεί στην Ελλάδα ένα αναπτυξιακό σχέδιο. Όχι φυσικά από τους επί τόσα χρόνια σάπιους κυβερνώντες αλλά από νέους (όχι κατά ανάγκη ηλικιακά ανθρώπους). Νομίζω ότι θα πρέπει να περιλαμβάνει την τυποποίηση αγροτικών προϊόντων, βιολογικές καλλιέργειες (ακόμα και κάνναβη για εξαγωγή γιατί όχι?) και γενικά προϊόντα με προστιθέμενη αξία. Σίγουρα έμφαση στην πράσινη οικονομία και στις ανανεώσιμες πηγές που στην Ελλάδα υπάρχουν σε αφθονία (και εδώ θα συμφωνήσω με τον Στ. Μάνο http://stmanos.blogspot.com/2008/04/blog-post_19.html), με εγχώρια παραγωγή των σχετικών συστημάτων και όχι γερμανικές εισαγωγές. Λίγο αυτά λίγο ο τουρισμός, ναυτιλία, οικοδομή θα μπορούσαμε να είμαστε αισιόδοξοι. Βέβαια η ανάπτυξη προϋποθέτει λαό με παιδεία, αλλαγή νοοτροπιών και πολιτικούς με ήθος και όρεξη. Για αυτό προσωπικά δεν είμαι και πολύ αισιόδοξος.

Αυτά τα ολίγα!