Με αφορμή τις ειδήσεις για τα παχυλά stock options που δίνονται σε στελέχη μεγάλων «ελληνικών» τραπεζών σκέφτηκα να κάνω μερικά σχόλια. Το φαινόμενο αυτό ασφαλώς και δεν είναι ελληνική πρωτοτυπία. Συνηθίζεται για δεκαετίες στο εξωτερικό. Πρόσφατα το μυρίστηκαν και οι έλληνες «manager»… Είναι ένας από τους τρόπους όπου τα στελέχη των επιχειρήσεων μπορούν να αυξάνουν, σε προκλητικό βαθμό, σε σχέση με το μέσο μισθό των λοιπών υπαλλήλων, το εισόδημα τους. Όλα αυτά τα τερτίπια προέρχονται, μεταξύ άλλων, και λόγω του πολυμετοχικού ιδιοκτησιακού καθεστώτος των μεγάλων επιχειρήσεων (Corporate Governance). Η απουσία ιδιοκτήτη και στενής επιτήρησης επιτρέπει στα στελέχη να απομυζούν την εταιρία χωρίς να παρέχουν ουσιαστική προσφορά σε αυτή, αφού συνήθως τα μεγαλοστελέχη αναλώνονται σε τηλεφωνήματα, δείπνα, δημόσιες σχέσεις κ.ο.κ. Και αν τους πάρουν χαμπάρι και ξεσηκωθούν οι μέτοχοι, το πολύ πολύ να τους απολύσουν, αφού ήδη έχουν φάει αρκετά, παίρνοντας επιπλέον και υπέρογκη αποζημίωση. Ούτε γάτα ούτε ζημιά για αυτούς.
Δεν είναι όμως τα παχυλά εισοδήματα των manager το σημαντικότερο πρόβλημα που δημιουργείται από την ανυπαρξία ουσιαστικού ελέγχου πάνω τους. Ίσως η σημαντικότερη δυσλειτουργία που δημιουργεί το σύγχρονο corporate governance είναι η επικέντρωση στα βραχυχρόνια αποτελέσματα παρά σε μακροχρόνιους στόχους. Οι ετήσιοι στόχοι είναι αυτοί που έχουν σημασία, οι οποίοι παρακολουθούνται ανά τρίμηνα, ανά μήνα ίσως και ανά βδομάδα. Όλες οι πράξεις της διοίκησης επικεντρώνονται στη βελτίωση βραχυχρόνιων δεικτών, έστω και αν με αυτό τον τρόπο υποθηκεύουν το μέλλον της επιχείρησης. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι μαζικές απολύσεις, οι οποίες βραχυχρόνια μπορεί να περικόπτουν τις λειτουργικές δαπάνες, αλλά δρουν αρνητικά στη ψυχολογία του προσωπικού με αρνητικά μελλοντικά αποτελέσματα. Επιπλέον ο ίδιος φόρτος εργασίας πέφτει στους εναπομείναντες eεργαζόμενους, γεγονός που επιδεινώνει περισσότερο την αποτελεσματικότητα του ανθρώπινου παράγοντα. Γενικά οι περικοπές δαπανών για τη βραχυχρόνια βελτίωση αποτελεσμάτων και μόνο είναι επόμενο να επιδράσουν και στον κύκλο εργασιών και τελικά να μικρύνουν την επιχείρηση, μέχρι το κλείσιμο ή την εξαγορά της. Ωστόσο οι managers θα έχουν βελτιώσει τους ετήσιους δείκτες, θα έχουν πάρει τα bonus, τα κέρδη ανά μετοχή θα ανέβουν, συνεπώς όλα καλά για αυτούς. Και όταν έρθει η ώρα που η επιχείρηση θα έχει πάρει για τα καλά την κάτω βόλτα ή θα την έχουν ήδη κοπανήσει ή όπως προανέφερα θα τους απολύσουν δίνοντας τους και την παχυλή αποζημίωση. Όλο το κόστος θα μεταφερθεί στους εργαζόμενους και στο κοινωνικό σύνολο. Η ανυπαρξία βασικά ιδιοκτήτη άφησε έρμαιο την επιχείρηση στα χέρια των manager!
Η πρόσφατη κρίση των στεγαστικών δανείων είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα. Οι τράπεζες χορηγούσαν αφειδώς στεγαστικά. Τα funds στη συνέχεια επιδίδονταν σε ένα κερδοσκοπικό παίγνιο πολύ υψηλού ρίσκου, αγοράζοντας τα τιτλοποιημένα αυτά δάνεια. Όμως η φούσκα έσκασε και συμπαρέσυρε, όχι βέβαια τους σπουδαίους managers, αλλά χιλιάδες εργαζόμενους και χιλιάδες νοικοκυριά. Η λογική των manager ήταν πολύ απλή. Χορηγώ δάνεια χωρίς ουσιαστικά έλεγχο. Πιέζομαι άλλωστε από τον τριμηνιαίο στόχο. Τώρα όταν αυτά σκάσουν ποιος ξέρει που θα βρίσκομαι? Θα έχω πάρει τα bonus και η τράπεζα ας πάει στο διάολο. Αντίστοιχα οι διαχειριστές κεφαλαίων βλέποντας τις υψηλές αποδόσεις που πέτυχαν οι ανταγωνιστές επενδύοντας σε τιτλοποιημένα στεγαστικά δεν μπορούν να μείνουν άπραγοι. Άλλωστε τα bonus τους καθορίζονται όχι βάσει της απόδοσης που οι ίδιοι πετυχαίνουν, αλλά συγκριτικά με το τι κάνουν οι άλλοι. Αρά ξεκινάει ένας αγώνας δρόμου ποιος θα πρωτοεπενδύσει σε τιτλοποιημένα στεγαστικά. Το γαϊτανάκι έχει ξεκινήσει και η κατάληξη πλέον είναι γνωστή. Πληρώνει κανείς από δαύτους όμως για την επικίνδυνη συμπεριφοράς τους? Ίσα ίσα τώρα επεμβαίνουν οι κυβερνήσεις και σώζουν ότι μπορούν με λεφτά των φορολογούμενων. Τέλος καλό όλα καλά, αλλά για ποιους όμως???
Υ.Γ. Πόσο προφητικός ήταν ο Wachtel πριν από 20 σχεδόν χρόνια. Αξίζει σχετικά κανείς να διαβάσει:
Wachtel Howard, The Money Mandarins: The Making of a Supranational Economic Order
